Kwas azotowy to związek chemiczny o szerokim spektrum zastosowań, od przemysłu chemicznego po produkcję materiałów wybuchowych. Mimo swojej wszechstronności, substancja ta jest również obarczona pewnymi ograniczeniami, szczególnie w kontekście zakupu i bezpieczeństwa. W tym wpisie przyjrzymy się bliżej zastosowaniom kwasu azotowego i regulacjom związanym z jego zakupem.
Zastosowania kwasu azotowego
Kwas azotowy jest podstawowym surowcem do produkcji nawozów mineralnych, głównie saletry amonowej (NH4NO3), dostarczającej roślinom niezbędnego azotu. Kwas jest również wykorzystywany do otrzymywania organicznych związków azotu, takich jak nitrobenzeny, które są stosowane do wytwarzania materiałów wybuchowych, barwników, leków i tworzyw sztucznych. Kwas azotowy służy także do oczyszczania i wytrawiania powierzchni metali, np. stali nierdzewnej, miedzi czy srebra. W przemyśle biżuteryjnym kwasu używa się do rafinacji metali szlachetnych, takich jak złoto i platyna, które rozpuszcza się w tzw. wodzie królewskiej (mieszanina kwasu azotowego i solnego). W medycynie kwas azotowy jest stosowany jako środek dezynfekujący i antyseptyczny. W naukach przyrodniczych z kolei – jako odczynnik analityczny, np. do wykrywania białek w reakcji ksantoproteinowej.
Ograniczenia zakupu kwasu azotowego
Kwas azotowy należy do prekursorów materiałów wybuchowych, czyli substancji, które mogą być użyte do nielegalnego wytwarzania bomb. Z tego powodu jego obecność na rynku jest regulowana przez prawo unijne i krajowe. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1148 z dnia 20 czerwca 2019 r., zakup kwasu azotowego o stężeniu powyżej 3% jest możliwy tylko w celach związanych z działalnością handlową, gospodarczą lub zawodową (w tym naukowo-badawczą). Osoby fizyczne działające w takich celach muszą uzyskać licencję od właściwego organu administracji publicznej (w Polsce jest to Komendant Główny Policji). Osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej muszą natomiast przedstawić deklarację zastosowania prekursora oraz prowadzić ewidencję transakcji. Ponadto są zobowiązani do zgłaszania podejrzanych transakcji lub prób dokonania takich transakcji, zaginięć lub kradzieży prekursorów do Krajowego Punktu Kontaktowego ds. Prekursorów Materiałów Wybuchowych (funkcję tę pełni Biuro Wywiadu i Informacji Kryminalnych Komendy Głównej Policji). Niedopełnienie tych obowiązków podlega karze grzywny lub ograniczenia wolności.